استاندارد رنگ در ۵S و سایر استانداردهای مورد استفاده در ۵s
انواع استاندارد
همانطور که پیش‌تر بیان گردید، تنوع در استانداردها بستگی به محیط و نوع کار و تجهیزات و ادوات مورد استفاده دارد. لذا بحث از تمامی استانداردها در این بخش نمی‌گنجد و لذا ما را بر آن می‌دارد تا صرفاً از استانداردهای کلی و قابل شمول به همه محیط‌های کاری بحث نماییم که در اینجا به بحث پیرامون استاندارد رنگها، لباسها، ارتباطات، گذرگاهها و پاکیزه‌سازی می‌پردازیم.
استاندارد سازی
استاندارد سازی به معنی حفظ میزان معینی از پاکیزگی است و در مفهوم۵s شامل ملاحظات دیگری از جمله به کارگیری رنگها شکلها و لباس‌هایی است که پاکیزگی را در انسان ایجاد می‌کند.
استانداردسازی موجبات سهولت در تشخیص را در کمترین زمان و بدون نیاز به تخصص فراهم نموده و باعث سرعت در پیشرفت اهداف ۵s می‌شود. لازم به یادآوری است که استانداردسازی قابل تعمیم به کلیه امور می‌باشد، لیکن با توجه به اینکه ما ملزم به رعایت کلیات هستیم، لذا انواع استاندارد مدنظر ما است که در همه جا به کار می‌آید.
استاندارد رنگها:
امروزه از مدیریت رنگها نه تنها برای شناسایی و زیبایی بلکه جهت تشویق و ترغیب کارکنان به کار استفاده می‌نمایند. استفاده از وسایل رنگی و کار در یک محیط خوش آب و رنگ و متنوع ایجاد روحیه فعال و با نشاط در کارکنان می‌نماید. ضمن اینکه هر رنگی می‌تواند با این وسیله یا محل خاص و یا منظورهای خاصی باشد.
تعریف کلی از لوله‌ها و مخزن‌ها، منبع‌ها:
قبل از آنکه به معرفی استاندارد رنگها و اینکه هر یک از رنگها معرف چه علامت و مفهومی هستند بپردازیم لازم است ابتدا یک تعریف کلی از لوله‌ها و مخازن و منابع که یکی از مهمترین قسمت‌های واحدهای تولید و ستادی هستند داشته باشیم.
- لوله: به ابزاری اطلاق می‌گردد که به صورت انشعاب از مخزن منبع و یا دستگاهی به نقاط دیگر از محدودیت‌های داخلی کارخانجات تعبیه و محتوای آن آب و هوا گاز اسید و انواع دیگر مایعات و مواد شیمیایی و لوله‌های با کاربرد الکتریکی خواهد بود.
- مخزن: هرگونه شکل هندسی که محتوای درون آن محل نگهداری و ذخیره مواد سوختی، گاز هوا، اسید و انواع دیگر مایعات و مواد شیمیایی باشد به موجب این آیین‌نامه مخزن نامیده می‌شود.
- منبع: به جایگاه و محل نگهداری آب آشامیدنی در هر شکل که باشد اطلاق می‌گردد.
هدف از رنگ آمیزی:
انگیزه اصلی از اتخاذ این روش در ارتباط با استقرار سیستمهای مدیریت نوین بخش خصوصی سیستم ۵s به منظور دسته بندی و سری نمودن کلیه مخازن اتصالات و انشعابات آن لوله ها و منابع آب آشامیدنی موجود در سازمان و واحدهای آن می‌باشد که برای شناخت و آگاهی پرسنل از محتوای درون آنها با توجه به رنگهای شاخص مال می‌گردد.
تشخیص مقدار رنگ و نوع آن:
رنگ مورد نیاز به منظور رنگ آمیزی تجهیزات و ادوات موضوع این آیین‌نامه که در سطح کارخانجات از تعداد و تنوع برخوردار می‌باشد با تشخیص میزان ضد زنگ و رنگ مکمل که کاملاً از نوع رنگ روغنی اعلا و درجه یک خواهد بود به عهده قسمت ساختمانی می‌باشد که منوط به طی مراحل زیر می‌باشد.
الف- تعیین متراژ تخمین مخازن
ب- تعیین متراژ تخمینی انواع لوله‌ها که از مخازن موجود در سطح کارخانجات منشعب شده‌اند.
ج- تعیین متراژ تخمینی منابع آب آشامیدنی
د- تعیین متراژ تخمینی منابع تخلیه ضایعات
نحوه تشخیص مخازن منابع و لوله‌ها برای رنگ آمیزی:
تعیین تعداد و مکان هر کدام از موارد فوق برای اولین بار در مرحله اجرایی توسط یکی از اعضای کمیته آیین نامه‌ها و مقررات با هماهنگی‌های قسمت‌هایی که ذیل درج گردیده عملی خواهد شد. برای مراحل بعدی واحد تعمیرات و نگهداری مسئول خواهد بود.
- تعیین تعداد مخازن موجود با هماهنگی قسمت‌های انبار کل بهره برداری، مکانیک و امور اداری.
- تعیین مقدار تقریبی انواع لوله‌ها که از مخازن موجود در سطح کارخانجات منشعب شده‌اند با هماهنگی قسمت‌های برق انبارکل، بهره برداری، مکانیک و امور اداری.
- تعیین مقدار منابع آب آشامیدنی موجود در سطح کارخانه با هماهنگی بخش حفاظت و ایمنی
- تعیین تعداد منابع تخلیه ضایعات با هماهنگی بخش حفاظت و ایمنی و قسمت انبار کل
واحدهای هماهنگ‌کننده موظف می‌باشند نهایت همکاری را به عضو کمیته آیین نامه و مقررات معمول دارند. همچنین رنگ مورد نیاز با صدور درخواست خرید از طریق انبار کل تامین و تحویل آن به قسمت سازمان ساختمانی در قبال ارائه برگه تحویل کالا صورت خواهد گرفت.
رنگ ها:
زرد قناری
شناسایی کلیه لوله‌ها و ظروف و وسایل محتوی سود سوز آور، اسیدها و مواد سمی یا خورنده می‌باشد و دریچه‌های اطمینان و تأسیسات به ترتیب ذیل:
- سطوح خارجی شیر فلکه‌ها، فلنجهای ورودی و خروجی و تلمبه‌هایی که بیش از ۳ اینچ دارند.
- سطح کامل لوله‌ها، شیرفلکه‌ها، زیر آب‌ها و شیرهای تهیه مواد که کمتر از ۳ اینچ دارند.
- روی سطح جانبی کلیه ظروف و مخازنی که محتوی گازهای سمی و مایعات شیمیایی سوزنده می‌باشند باید نواری به رنگ زرد قناری به پهنای ۳۰ سانتی متر به طور افقی کشیده شده و روی این نوار با حروف درشت و به رنگ سیاه نام مایع یا گاز خطرناک نوشته شود.
- کلیه دریچه‌های اطمینان، مخازن، ظروف، پمپها و مبدل های عملیات حرارتی اعم از اینکه این گازها یا مایعات سمی خطرناک به کار می‌روند و نیز شیرفلکه‌هایی که ما قبل به ما بعد دریچه‌های اطمینان به کار می‌روند.
رنگ زرد مایل به نارنجی
جهت شناسایی کلیه سکوها، راهروها، پله ها و حفاظت‌های آنها نیز قطعات دوار ماشین‌آلات و پمپها و اشیای که خطر برخورد انسان با آنها وجود دارد.
- لبه‌های تحتانی سکوها و راه پله‌ها و نهادهای میانی اطراف سکوها و پله‌ها و نیز پایه‌های عمودی، نرده‌ها و سپرهای حفاظتی پله‌های عمومی
- بازوهای گردان بالابرهای ثابت که در ارتفاع کمی از سطح زمین قرار دارد و نیز قلابهای کلیه جرثقیل‌های سقفی
- کلیه سپرهای حفاظتی روی قسمت‌های دوار پمپها و ماشین آلات
- کلیه تابلوهای برق
رنگ زرد مایل به نارنجی همراه با مشکی به صورت راه راه
- خیابان کشی
- سپرهای جلو و عقب جرثقیل‌ها و جک‌های هیدرولیکی و بازوان آنها
- لوله‌ها و سیمهای مهارکننده دودکشها، ستون‌ها، پایه‌ها و قطعاتی از اسکلت فلزی تاسیسات و کارگاه‌هایی در مسیر عبور و مرور افراد و وسایل نقلیه واقع شده و احتمال برخورد سر به آنها وجود دارد باید تا ارتفاع ۲ متر از سطح زمین با نوارهای به پهنای ۱۵ سانتیمتر با رنگ زرد مایل به نارنجی و مشکی رنگ آمیزی شود.
تذکر: ستون‌ها تا ارتفاع ۳ متر از قاعده فوق تبعیت می‌نمایند و ارتفاع ۳ متر به بالا از رنگ دیگری استفاده می‌شود.
رنگ قرمز
جهت شناسایی کلیه لوله‌ها، آب آتش نشانی، لوله‌های کف ضد چربی، خاموش کننده‌های دستی چرخدار و وسایل متحرک و ثابت مبارزه با حریق از رنگ قرمز استفاده می‌شود و نیز در تکمه‌های ایست در سر کلیدهای الکتریکی و ماشین آلات.
رنگ مشکی
جهت شناسایی قسمت‌های افقی نرده و پله‌ها و راهروها و سکوها
رنگ سبز زمردی
جهت شناسایی وسایل ایمنی و روشهای ایمنی بدین ترتیب:
- کلیه جعبه‌های محتوی ماسک‌های تنفسی و وسایل ایمنی که در محوطه کارگاه تعبیه شده است
- دوش‌ها و چشم شوی اضطراری(اتاقهای مخصوص جوشها باید با نوارهای موربی به پهنای ۱۵ سانتی متر با رنگهای سبز زمردی و سفید رنگ آمیزی شود.)
رنگ سبز چمنی روشن
جهت شناسایی قاب محافظ چراغ‌ها و خرپاها نگهدارنده مهتابی
رنگ آبی لاجوردی
جهت شناسایی کلیه جعبه فیوز، جعبه تقسیم‌های برق، مفصلهای فلزی، کابل‌ها، وسایل الکتریکی و سوئیچ‌های برق
تذکر: رنگ موتورهای برق از این استاندارد تبعیت نمی‌کند.
استاندارد گذرگاهها
در خصوص استاندارد سازی مسیرهای ارتباطی و گذرگاهها باید همواره رعایت قوانین خطوط مستقیم و زوایای قائمه و قاعده افقی عمودی را در نظر داشته باشیم. رعایت این موارد برای بهره گیری از فضای موجود بسیار مهم است. ضمن این که موجبات زیبایی را فراهم می‌نماید. در خصوص گذرگاهها اولاً بهتر است از کنار دیوارها بگذرند با رنگ مخصوص مشخص شوند که این رنگ در خصوص گذرگاه‌های اصلی و فرعی تفاوت می‌نماید و مزایای استفاده از مسیرهای ارتباطی مستقیم در ایجاد ایمنی و افزایش سرعت و کارآیی در حمل و نقل و عبور و مرور می باشد. در خصوص گذرگاهها رعایت موارد ذیل به عنوان استاندارد گذرگاهها دارای اهمیت ویژه‌ای است.
- حتی الامکان گذرگاهها از کنار دیوارها بگذرد
- در ترسیم گذرگاهها از قاعده خطوط مستقیم و زوایای قائمه و راه‌های افقی عمودی استفاده گردد تا کمترین مسیر جهت رسیدن به هدف طی گردد.
- جهت راه‌های ارتباطی اصلی در محوطه با سازمان از رنگ زرد قناری با خط کشی مشکی و راه‌های ارتباطی و فرعی این محوطه از رنگ سفید با خط کشی مشکی استفاده گردد.
- برای راه‌های ارتباطی اصلی داخلی کارگاهها از رنگ سبز زمردی با خط کشی مشکی و راه‌های فرعی مربوطه از رنگ آمیزی آبی روشن با خط کشی مشکی استفاده گردد.
استاندارد نظافت و پاکسازی و زیباسازی
هدف از این استاندارد ایجاد محیطی پاکیزه و بهداشتی جهت استفاده کارکنان می‌باشد. استاندارد نظافت شامل الفاظی نظیر رفع آلودگی، پاکسازی محیط، زیباسازی و نظافت محیط می‌باشد که منظور از رفع آلودگی، زدودن گرد و غبار، صدا، مواد شیمیایی و حشرات و منظور از پاکسازی، مرتب و طبقه بندی نمودن اشیا و ابزار مورد استفاده، و منظور از زیبا سازی استفاده از گلدان‌های سبز و تابلوهای مناسب و منظور از نظافت محیط، تمیز کردن ابزار و دستگاه‌ها، کف سالنها ومیزها است.
پاکسازی شامل مفاهیمی از قبیل نظافت محیط، رفع آلودگی و زیباسازی می‌شود که منظور از نظافت محیط تمیز کردن میزهای کار، کلیه ابزارها و دستگاه‌ها، کف سالنها و تمامی مناطق و تجهیزاتی است که کارگر و کارمند از آن استفاده می‌نماید.
زیباسازی به مفهوم استقرار تابلوها، گلدان‌ها و هر نوع دکور زیبا و متناسب در محیط کار می‌باشد. ضمناً ایجاد فضای سبز در محیط کار نیز درحیطه عملکرد استانداردسازی می‌باشد.
وظایف پرسنل جهت اجرای استاندارد پاکیزه سازی
- قراردادن کلیه وسایل مورد استفاده در محل کار خود پس از پایان کار
- تمیز کردن میز کار و وسایل مورد استفاده پس از پایان کار
- خاموش کردن وسایل برقی و موتوری پس از استفاده از آنها
- کف‌سابی کلیه سالنها
- نظافت دربها و دیوارها
- سمپاشی کلیه واحدهای ستادی و صنعتی
- کنترل وجود هواکش بر روی دستگاه اوزالید در ستاد
- کنترل نصب حشره کش المنتی
- استفاده از گلدان‌های سبز و کنترل آبیاری آنها
- استفاده از جا گلدانی و زیر گلدانی‌های مناسب با دکوراسیون محیط
- نصب تابلوهای مناسب با محیط کار
- دور ریختن کاغذ پاره و تراشه‌های مواد و غیره
- اطمینان از پاکیزگی لباسهای کار
- جمع آوری روزانه زباله از زباله دان‌ها
- شستشوی کامل قاشق و لیوان و پس از صرف غذا
- عدم استفاده از دمپایی با لباسهای متفرقه در محیط کار
- عدم استفاده از کفش و لباس کار پاره و کثیف
جهت احتراز از بروز هر گونه خطر آتش‌سوزی و برق‌گرفتگی و سقوط بر روی زمین و… روشهای جهت استاندارد سازی سیمها و لوله‌های ارتباطی ابداع گردیده که اهداف فوق را مرتفع می‌سازد.
استاندارد لباسها
پوشیدن یک لباس مشخص با رنگهای خاص در واحدهای کاری بسیاری از معضلات را حل می‌نماید. ضمن اینکه ایجاد یک نوع علاقه و وابستگی به محیط کار نموده و علاوه بر آن باعث زیبایی محل کار می‌شود. کارکنانی که دارای لباسهای مشخصی هستند در صورتی که در ساعات اداری خارج از محیط کار بدون دلیل موجه دیده شوند متخلف محسوب می‌شوند که این تخلفات به وضوح قابل رویت است. با توجه به تقسیمات سازمان صنایع و مخابرات به بخش کارگاهی و ستادی ما نیز بر آن هستیم و نحوه تا پوشش پرسنل هر دو گروه را مشخص نماییم.
استاندارد لباس در کارگاهها
- با توجه به اینکه سر و کار اینگونه افراد با تجهیزات و وسایلی است که بیشترین آلودگی را در سازمان دارند، بنابراین از یک طرف برای مشخص بودن آلودگی لباس کار برای نظافت سریع و به موقع و از طرفی برای جلوگیری از آلوده به نظر رسیدن دائمی کار به دلیل داشتن روشن بودن رنگ لباس کار جهت اینگونه کارکنان لباس سرهمی طوسی طراحی می‌گردد.
- لباس سرپرستان کارگاه نسبت به کارکنان کمتر در معرض آلودگی قرار می‌گیرند، لذا جهت این افراد لباس سرهم سرمه‌ای طراحی می‌گردد.
- لباس کار کارشناسان کنترل کیفیت به صورت سر هم بوده و به رنگ زرد قناری طراحی می‌گردد.
- پرسنل واحدهای ستادی نیز شامل کارشناسان، مدیران و مدیر ارشد می‌باشد. با توجه به اینکه پرسنل واحدهای ستادی و با مواد روغنی تجهیزات آلوده سر و کار ندارند، لذا از طرفی برای ایجاد شادابی در محیط کار و از سویی دیگر جهت نظافت به موقع لباسهای کار کاپشن‌های زیپ دار به رنگ آبی کم رنگ طراحی می‌گردد.
- مدیران واحدهای ستادی نیز از کاپشن‌هایی با شرایط و مدل کاپشن کارشناسان ولی به رنگ قهوه‌ای روشن طراحی می‌گردد.
- پرسنل واحدهای ستادی در خصوص انتخاب رنگ شلوار مخیر می‌باشند.
استاندارد لباس در واحد خدماتی(پشتیبانی)
پرسنل این واحد نیز به دو گروه کارمندان و کارگران تقسیم می‌شوند.
کارمندان: این افراد در خصوص رنگ لباس و مدل آن از کارشناسان واحدهای ستادی تبعیت می‌نمایند.
کارگران بخش آبدارخانه: این افراد با پوشش بلند به رنگ سفید با نوارهای سرمه‌ای استفاده می‌نمایند.
کارگران بخش نظافت: این افراد از بلوز شلوار جدا از هم به رنگ سبز پسته‌ای با نوارهای سفید استفاده خواهند نمود.
تبصره: در صورت اشتغال به کار بانوان در هر یک از واحدهای سازمان جهت رعایت استاندارد در خصوص آنها رنگ مانتو خانمها مطابق با رنگ بلوز یا کاپشن پرسنل مرد هم تراز آنها در واحد مربوطه می‌باشد.
استاندارد جمع آوری زباله
جهت ایجاد رویه یکنواخت برای جمع آوری زباله‌های موجود در کارگاهها و ستاد، مبادرت به تدوین دستورالعملی نموده‌ایم که شامل موارد ذیل بوده و از این پس به عنوان استاندارد در جمع آوری زباله تلقی می‌گردد.
- زباله‌های حاصل از کار روزانه توسط کاربران، داخل سطل‌های زباله مختص آن ریخته شود.
- زباله‌های کل کارگاه یا ستاد به صورت روزانه جمع آوری شده و در سطح‌های بزرگ از پیش تعیین شده ریخته شود.
- زباله‌های جمع آوری شده از کارگاه یا ستاد به ایستگاه از قبل تعیین شده منتقل و در گاری‌های مخصوص حمل زباله ریخته شود.
- زباله‌های جمع آوری شده در ایستگاه به مرکز تجمع زباله منتقل گردد.
منبع: کتاب ساماندهی محیط کار و منزل بر اساس سیستم ۵S
نویسنده: ناصر صادقی فرد
