نظام مدیریت آراستگی ۵s یک نظام با ارزش و با اهمیت خانه‌داری صنعتی است که در ژاپن توسعه یافته و کاربردهای نا محدود دارد. تمامی مراحل این سیستم ممکن است بسیار ساده و بدیهی به نظر برسند، ولی هدف اصلی این است که کاربرد منظم و پیوسته ۵s است که تأثیر بسزایی در خلق یک محیط باکیفیت و آماده به کار می‌تواند داشته باشد. آنچه را که ژاپنی‌ها برای استفاده راحت‌تر و بهتر خود در محیط کار پیشنهاد می‌نمایند علاوه بر کارایی و قابلیت‌های خاص خود با فرهنگ ملی و مذهبی ما نیز کاملاً تطبیق دارد. پاکیزگی و نظم دارای چنان اهمیتی است که بارها به آن‌ها در احادیث تاکید شده است.

با اجرا و پیاده سازی به موقع و با کیفیت پنج اصل مدیریت آراستگی ۵s به طور اتوماتیک گامهای هفتگانه اجرایی نگهداری خودگردان A.M پدیدار و جاری می‌گردد.در نتیجه بهره برداران ماشین آلات و تجهیزات با فرهنگ خود کنترلی به امور اصلی و اولیه حفظ و نگهداری ماشین آلات و تجهیزات و محیط کار خود می‌پردازند و نقش مشارکتی خویش را با اجرای فعالیت‌های تمیزکاری بازرسی عیب یابی در تیم کاری نمایانگر می‌سازند. بهره برداران با بازدیدهای ظاهری و با تفکر پیشگیرانه و با اعلام زودهنگام علائم غیرعادی عملکرد تجهیزات موجب اصلاح اشکالات رفع نقص به موقع و به هنگام ماشین‌آلات و تجهیزات می‌گردند از این رو با مدیریت آراستگی ۵s و حفظ و نگهداری  مستمر روزانه حصول اطمینان از آماده به کار بودن تجهیزات در زمان نیاز به آنها شرایط مناسب برای بهره برداری در سازمان ایجاد می‌گردد که این رخداد موجب کاهش ضایعات، کاهش از کار افتادگی، جلوگیری از خرابی‌های اضطراری و کاهش توقفات نا خواسته می‌شود که در مجموع منجر به کاهش هزینه‌های منابع سازمان همچون انسان، مواد، ماشین، ابزار و…می‌گردد. نظام مدیریت آراستگی ۵s شالوده کلیه سیستمهای مدیریتی مخصوصاً سیستم نگهداری خودگردان اپراتوری و ماشین آلات و تجهیزات و محیط کار می‌باشد.

تاریخچه نظام مدیریت آراستگی ۵s

 در ابتدا در صنایع دفاع آمریکا “خانه داری صنعتی” به وجود آمد که شامل: نظافت، نظم و ترتیب بهداشت و ایمنی و جلوگیری از حوادث کار بود. ژاپنی‌ها برای اولین بار بعد از جنگ جهانی دوم این ایده را از صنایع آمریکا اخذ و با بومی نمودن آن با فرهنگ خود در قالب پنج اصل و به قول ژاپنی‌ها “گواس”(پنج اس) را در کلیه صنایع و بنگاه‌های کسب و کار خود را ایجاد نمودند. در آغاز این سیستم در قالب سه اسS1)، S2، S3 ) و رفته رفته با توسعه دامنه فعالیتهای نظام آراستگی را تا پنج اس (۵S) ارتقا دادند. ژاپنی‌ها در حقیقت مدیریت آراستگی ۵s  را نه تنها در نظافت، نظم و ترتیب و ایمنی و بهداشت بلکه در آراستگی محیط کار و کارکنان، در زیبا سازی محیط، صرفه جویی‌ها، کاهش ضایعات و دوباره کاری‌ها به کار بستند.

هدف واقعی مدیریت آراستگی ۵s  نمایان ساختن سریع مشکلات است.

مدیریت آراستگی ۵s  به لحاظ دستاوردهای بسیار ارزشمندی که به‌دنبال داشت به سرعت به صنایع و بنگاه‌های کسب و کار کشورهای جهان راه یافت و به عنوان پنج فن برای دستیابی به کیفیت عالی در محیط کار مورد استفاده قرار گرفت. سیستم مدیریت آراستگی ۵s  در کشور عزیزمان  ایران در ابتدا در صنایع خودرو سازی در سال ۱۳۷۴ شمسی آغاز گردید. زنده یاد مجتبی کاشانی پدر ۵S  ایران این نظام را در صنعت خودروسازی رواج دادند. ایشان با ارتباط دادن آن با مفاهیم فرهنگی ایران با مفهوم هفت سین نوروز ایرانی تلفیق نمودند و به نام هفت سین صنعتی مطرح و رایج نمودند که شامل:

۱- سوا سازی، ۲-  سامان دادن، ۳- سپیدی، ۴- سعی در حفظ وضع مطلوب، ۵- سازمان دادن، ۶- سخت کوشی، ۷- سماجت در انجام کارهای خوب.

 هفت سین صنعتی امروز در بخش صنایع تولیدی و خدماتی به عنوان سیستم نوین مدیریت جای خود را باز کرده است. بایستی یادآور شوم که مدیریت آراستگی ۵s پایه و اساس آغاز هر مدیریت نوین می‌باشد خصوصاً بنیاد و شالوده سیستم TPM ، نگهداری و تعمیرات بهره ور فراگیر به شمار می‌آید.

۵s در فرهنگ ایرانی اثری از زنده یاد مجتبی کاشانی پدر ۵S  ایران:

رمز پیروزی ژاپن بسته پنج عامل است                                 گرچه آن در دین ما دارای شرح کامل است.

 لیک آنها در عمل آن را عبارت گشت‌اند                                رتبه اول به تولید و تجارت گشته‌اند.

رمز اول هرچه زائد را  برون بردن زکار(seiri)                          رمز دوم هر چه را در جای خود دادن قرار(seiton)

 رمز سوم هر چه در جای نهادن بعد کار(seiso)                     رمز چهارم شیوه آموزش زنجیره وار(seiketsu)

 رمز پنجم در نظافت شهره دوران شدن(shitsuke)                در حقیقت پاسدار نیمی از ایمان شدن

 آنچه ژاپن آزموده جمله احکام ماست                                 همتی باید که این شایستگی انعام ماست.

خانه داری صنعتی در محیط کار

 محیط کار پرجاذبه و نشاط آور به انسان روحیه و اعتماد به نفس می‌دهد و با شادی و نشاط به محل کار می‌آید و با تعلق خاطر بیشتر به خانه بر می‌گردد. محیط کار هر انسانی شاغل خانه دوم اوست که در اصل سازنده و سازمان بخش اول نیز می‌باشد. از این رو اهمیت فعالیت‌های سیستم مدیریت آراستگی ۵s  در محیط کار نمایانگر می‌گردد. همانطور که میدانیم ۵s  یکی از مباحث عمده در مدیریت ژاپنی بوده که ابتدا در ژاپن و سپس در سایر کشورها به کار گرفته شد. هدف مدیریت آراستگی ۵s به بیانی ساده سامان دادن نظم و ترتیب، پاکیزه سازی، هماهنگی و ایجاد انضباط در محیط کاری است. اجرای اصول مدیریت آراستگی ۵s  در صنایع و سازمانهای مختلف اعم از تجاری، تولیدی و خدماتی موجب افزایش بهره‌وری، استفاده بهینه از سرمایه، نیروی انسانی و زمان کار، افزایش کارآیی و سرانجام سوددهی بیشتر سازمان می‌گردد.

مزیت مدیریت آراستگی ۵s  این است که می‌تواند بدون اغراق به عنوان یک برنامه درون شرکتی در هر سازمانی اجرا شود که با اجرای آن می‌توان یک محیط کاری مناسب بهره‌ور، فعال، زیبا با طراوت و نهایتاً ایمن را برای افراد فعال ایجاد نمود، به علاوه ۵s  با دگرگونی چهره سازمان فرصت‌های کاری بیشتری را ایجاد می‌نماید.

اهداف اصلی نظام مدیریت آراستگی ۵s  وسیله حمل نگهداری خودگردان A.M  یعنی:

1. آماده سازی پرسنل (بهره بردار ماشین / کاربران تجهیز)
2. نظافت مقدماتی دستگاه‌ها و محیط اطراف دستگاه با هدف بازرسی
3. تعیین پارامترهای اندازه گیری
4. ثبت استانداردهای فعالیت‌های آزمایش انجام شده
5. بازبینی کلی با هدف عیب یابی
6. بازرسی خود جوش
7. استاندارد سازی فعالیتها
8. خود مدیریتی بر ماشین آلات / تجهیزات و محیط کار

بررسی نظام مدیریت آراستگی ۵s  و نقش آن در نگهداری خود گردان A.M  ماشین آلات /  تجهیزات و محیط کار

 ابتدا به شناخت دقیق و سپس ارتباط لازم بین نظام آراستگی ۵s  و سیستم نگهداری خودگردان اپراتوری ماشین آلات و تجهیزات و محیط کار پرداخته شود و سپس پیامد به دست آمده از اجرای فعالیت‌های این پنج اصل را مورد بررسی و تحلیل قرار داده تا مشخص گردد که نتایج بدست آمده از اجرای هر اصل چه تاثیری در برقراری زمینه‌های لازم برای پیاده سازی و اجرای هر چه بهتر گام‌های سیستم نگهداری خودگردان دارد.

 اجرا و پیاده سازی اصل اول ۵s

 سهولت اجرای سیستم نگهداری خودگردان از نظر تفکیک و طبقه بندی اشیا و تجهیزات ماشین آلات و محیط کار با استفاده از روش درختواره در سطوح و لایه‌های مختلف مانند ماشین/ محیط کار+ مجموعه اصلی+ مجموعه فرعی+  قطعات یدکی/ ابزارها و لوازم دسته بندی و کلاس‌بندی می‌گردد. سواسازی کالا، وسایل و ابزارهای فنی مورد نیاز، شناسایی اقلام ضروری از غیر ضروری، دور ریختن وسایل زاید و غیرقابل استفاده تجهیزات و محیط کار و متعلقات مربوط به آن نیز از پیامد این اصل است.

اجرا و پیاده سازی اصل دوم ۵s

 سهولت اجرای سیستم نگهداری خودگردان اپراتوری از نظر ایجاد نظم و چیدمان و استقرار مناسب از حیث ایمنی، کیفیت و اثربخشی منابع شامل: اطلاعات و اقلام تجهیزات/ ماشین آلات و محیط کار شناسایی سریع جهت دسترسی آسان به اقلام و مستندات در حداقل زمان ممکن، به روزرسانی مهارت‌های بازدید و نظارت بر عملیات فنی و تعمیراتی، تهیه و طرح ریزی برنامه‌ها و تقویم‌های پیگیری اجرایی بازدید و سرویس‌های روزانه و ادواری طی چک لیستهای کنترلی، استفاده از تکنیک‌های بصری مانند: ” برچسب- تابلو- خط کشی” از پیامد مهم این اصل است.

اجرا و پیاده سازی اصل سوم۵s

 سهولت اجرای سیستم نگهداری خودگردان اپراتوری از نظر پاکیزه سازی از آلودگی‌ها و مواد خارجی، نظافت که خود نوعی از بازرسی و بازبینی اولیه ماشین آلات/ تجهیزات و محیط کار، (مدیریت دیداری با استفاده از ابزار حواس پنجگانه مانند:  لمس کردن، گوش دادن، مشاهده نمودن، بوییدن، چشیدن) تمیزکاری یعنی توجه به خرابی‌ها، نقص و معایب ماشین آلات/ تجهیزات و محیط کار مانند: نشستی‌ها، فرسایش‌ها و ترک‌ها و  خورندگی‌ها و… نیز از پیامد کلیدی این اصل است.

   اجرا و پیاده سازی اصل چهارم ۵s

 دولت اجرای سیستم نگهداری خودگردان از نظر استاندارد سازی به معنی کنترل و بهبود دائمی منابع و محیط کار ایجاد شرایط استقرار استانداردهای تدوین شده، قابل رویت ساختن و کاربردی نمودن آنها برای کلیه منابع اعم از: کارکنان، اطلاعات، تجهیزات و متعلقات مربوط به آنها در محیط کار با تأکید بر رعایت استفاده از ابزار “روانشناسی رنگها، علامتها و نشانه‌های تاکید کننده و هشدار دهنده”  ارزیابی‌های اولیه و ادواری و ثبت و انعکاس وضعیت و موقعیت فعلی منابع و محیط کار نیز از پارامترهای مهم این اصل است.

اجرا و پیاده سازی اصل پنجم ۵s

 سهولت اجرای سیستم نگهداری خودگردان از نظر فرهنگ سازی جهت دستیابی به کیفیت مطلوب منابع و محیط کار با ایجاد ارتباطات اصولی آموزش به عادات و اصول رفتارهای صحیح، ایجاد حس مسئولیت و جلب مشارکت همه جانبه کارکنان در انجام کارهای گروهی و تیمی با استفاده از ابزارها و وسایل سمعی و بصری و ترویج فرهنگ بهبود مستمر با تعیین و شناسایی مدیریت اولویت‌ها و استفاده از تکنیک تجزیه و تحلیل و ارائه راهکار جهت ریشه‌کن نمودن موانع و مشکلات،  توسعه دانش فردی و اجتماعی که برای ایجاد یک سازمان یادگیرنده به وقوع می‌پیوندد از پیامدهای مهم این اصل است.

منبع: کتاب نقش ۵s در نگهداشت تجهیزات

  تالیف و تدوین: مهندس فاطمه کاردان