اهداف عمده در نگهداری خودگردان اپراتوری A.M
هدف عمده فعالیتهای نگهداری خودگردان A.M پیشگیری از فرسایش زود هنگام ماشین‌آلات/ تجهیزات و محیط کار با جاری سازی پارامترهای زیر می‌باشد:
- بهره برداری صحیح از تجهیزات و محیط کار
- حفظ شرایط اصلی تجهیزات و محیط کار با انجام مستمر فعالیتهای روزانه شامل تمیزکاری، روانکاری، آچارکشی
- انجام تنظیمات به موقع (عمدتاً در حیطه بهره‌برداری و آماده سازی)
- حفظ و نگهداری سوابق و خرابی‌های اضطراری
- بازرسی‌های ظاهری روزانه با استفاده از حواس پنجگانه
- فرهنگ همکاری تنگاتنگ اپراتورها با گروه کاری
A.M بر پایه دو هدف اصلی متمرکز است:
- ارتقاء سطح دانش فنی و آگاهی اپراتورهای هر تجهیز و یا به عبارت پرورش دانش و آگاهی و بهره برداران تجهیزات.
- مشارکت همه جانبه کارکنان تولید خصوصاً بهره‌برداران هر تجهیز برای حفظ و نگهداری تجهیزات و محیط کار در شرایط مناسب که بدین وسیله هرگونه انحراف از شرایط بهینه تجهیزات و محیط کار را سریع و به آسانی پیدا نمایند.
چنانچه فعالیتهای نگهداری خودگردان به موقع و به درستی انجام نشود روند مثبت مورد نظر حاصل نخواهد شد حتی اگر سایر ارکانTPM دقیقاً اجرا شده باشد.
اهداف اصلی نگهداری خودگردان
- جلوگیری از زوال تجهیزات از طریق عملکرد صحیح و بازرسی مستمر روزانه
- رساندن تجهیزات به حالت ایده آل از طریق بازگرداندن آنها به حالت اولیه با مدیریت مناسب
- برقراری شرایط اولیه مورد نیاز جهت نگهداری تجهیزات در وضعیت مناسب و کارا.
گامهای نگهداری خودگردان
- آماده سازی پرسنل (تشکیل تیمA.M)
- نظافت اولیه تجهیزات و محیط کار
- تعیین پارامترهای اندازه گیری منابع آلودگی با هدف حذف آنها
- ثبت استانداردها و فعالیتهای موقت انجام یافته
- بازبینی کلی / بازرسی‌های فنی
- بازرسی خود جوش/ بازرسی‌های مستقل و خودکار
- استاندارد سازی/ تهیه برنامه کامل اجرایA.M
- خود مدیریتی اپراتورها /بهره‌برداران
سه هدف عمده در نگهداری خودگردان اپراتوریA.M عبارت است از:
- تمیزکاری با هدف بازرسی
- بازرسی با هدف عیب یابی
- عیب یابی با هدف اصلاح اشکال
چهار عنصر کلیدی موثر در استقرار نظام ۵S/A.M ماشین آلات/ تجهیزات و محیط کار عبارت است از:
- تمیز کاری اولیه
- اجرای ۵s
- مدیریت و تیم رهبری
- کنترل دیداری و آموزش OPL (آموزش تخصصی تک درسی در پای هر دستگاه)
-
تمیز کاری اولیه:
اولین عنصر کلیدی موثر در استقرار ۵S/A.M ماشین آلات/ تجهیزات و محیط کار، نظافت و پاکیزگی تجهیزات است. اجرای نظافت و تمیزکاری در برنامه نگهداری خودگردان در واقع برای بازرسی تجهیزات و محیط کار است. در فرایند تمیزکاری اپراتورها موارد غیر عادی را شناسایی و تلاش کرد مرتفع نمودن آن می‌نمایند.
تمیز کاری اولیه یکی از گامهای اولیه آموزش ۵S/A.M است که توسط تیم‌های کوچک شامل پرسنل تولید بهره برداران هر تجهیزات و پرسنل نگهداری، پرسنل فنی و سایر افراد مرتبطی که در عملکرد تولید و خدمات نقش ایفا می‌نمایند تشکیل می‌گردد و بایستی یک نفر به عنوان آموزش دهنده حرفه‌ای هم به عنوان تسهیل کننده فعالیتهای تمیزکاری اولیه عمل نماید.
A.M همراه با نظافت و تمیزکاری اولیه به طور خلاصه عبارت است از:
- تمیزکاری به منظور بازرسی تجهیزات و محیط کار
- بازرسی به منظور کشف ناهنجاریها
- کشف ناهنجاریها به منظور اصلاح و تغییر تجهیزات و محیط اطراف به حالت اولیه
- اصلاح و تغییر به منظور بهبود کارایی
- بهبود کارایی به منظور افزایش برتری در بهره وری
A.M با ۵S شروع می‌شود وقتی محیط کار تمیز نباشد مشکلات به خوبی دیده و شناخته نمی‌شوند. نظافت و سازماندهی محیط کار به اعضای تیم ۵S/A.M کمک می‌کند که مشکلات را به وضوح ببینند.
۲- اجرای ۵S
خانه داری صنعتی ژاپنی از پنج اصل تشکیل شده است که عبارت است از:
اصل یک: سوا سازی (Seiri (S1: جداسازی و تفکیک اشیا و اقلام ضروری و غیرضروری و دور ریختن اشیا با مشخص نمودن اشیای ضروری و دسته بندی آنها از طریق فهرست کردن اشیا و کارها صورت می‌گیرد. ایجاد سیستمی مناسب برای استفاده بهینه از اطلاعات کالاها و سایر اقلام که به آنها احتیاج می‌باشد به نحوی که در آینده به راحتی در دسترس بوده و در عین حال دست و پا گیر نباشند، تهیه و تدوین گردد. تعیین اولویتها بر اساس تعداد دفعات استفاده از اشیا و کالاها انجام خواهد پذیرفت.
تکنیک و عملیات جداسازی اقلام ضروری(Seiri)
برای عملیات جداسازی می‌توان از برچسب قرمز استفاده نمود. مراحل جدا سازی با استفاده از برچسب قرمز به شرح زیر است:
- نام وسیله/ ماشین
- کد ماشین
- نام مشخص کننده/ مجری
- تاریخ نصب
- وضعیت : ضروری غیرضروری غیر ضروری مورد نیاز
تکنیک و عملیات جداسازی اقلام غیر ضروری
مرحله اول: تهیه و آماده سازی برچسب قرمز
مرحله دوم: نصب برچسب قرمز بر روی اقلام ضروری
مرحله سوم: انتقال اقلام دارای برچسب قرمز به فضای ویژه
مرحله چهارم: ارزیابی اقلام غیر ضروری که برچسب قرمز روی آنهاست
مرحله پنجم: خارج کردن اقلام غیرضروری از مکان مورد نظر بر اساس اطلاعات درج شده بر روی آن
شناسایی موقعیت اشیا و اسناد غیر لازم و غیر ضروری برای نصب برچسب قرمز
- قفسه‌ها و گنجه‌ها
- گذرگاه‌ها و گوشه‌ها
- محل نگهداری و محل تولید و نگهداری قط در حال ساخت
- محل نگهداری ابزار
- محل نگهداری اقلامی که در آینده استفاده می‌شوند
- کنار ستونها و راه پله‌ها
- دیوارها و تابلوی اعلانات
- انبارها و اتاق‌ها
- فضاهای آزاد
- طبقات روی زمین و پارتیشن‌ها
اصل ۲- ساماندهی (SEITON(S2
مرتب کردن و ساماندهی اقلام ضروری به نحو مطلوب با نظم و ترتیب در مکانهای مناسب به نحوی که به سادگی و به راحتی بتوان به آنها دسترسی داشت و از آنها استفاده کرد. نظم و ترتیب در محل کار موجب جلوگیری از اتلاف وقت می شود نظم و ترتیب یعنی قرار دادن اشیا در مکان های مناسبی را به ترتیب مطلوب به نحوی که بتوان از آنها به بهترین وجه و بدون انجام جستجوهای خود استفاده کرد. هدف از نظم و ترتیب، افزایش کارایی و بازدهی است و برای دستیابی به آن باید پرسید چه خبر؟ چه وقت؟ چرا؟ برای چه کسی؟ چطور؟ مورد نیاز است.
قدم اول: در نظم و ترتیب “تشخیص محل درست” برای قرارگیری اشیا اطلاعات است به نحوی که در زمان نیاز به وقت زیادی برای پیدا کردن آنها تلف نشود.
قدم دوم: تعیین نحوه قرار گرفتن آنها در محل تعیین شده تا امکان حمل و جابجایی آن نیز راحت باشد.
قدم سوم: پیروی از این اصول است که اقلام با حجم کوچک/ قیمتی و اقلام با حجم زیاد چگونه قرار می‌گیرند.
۲- سامان دادن/ نظم و ترتیب
در مرحله قبل از اقلام غیر ضروری از اقلام ضروری جدا کرده و آنها را حذف کردیم. حال ضروری‌ها را باید چیدمان دهیم. نظم و ترتیب در ۵S به معنای قرار دادن اشیا در مکانهای مناسب و یا نظم دادن به هر نحوی که بتوان از آنها به بهترین وجه استفاده کرد. ایجاد نظم و ترتیب منجر به کاهش و یا حذف زمانهای جستجو می‌گردد. شعار سامان دادن، نظم و ترتیب عبارت است از: برای هر چیز جایی وجود داشته باشد و هر چیز در محل خودش
اهداف سامان دادن یا نظم و ترتیب (S2)
- نظم و ترتیب در محل کار
- استقرار مناسب اشیا (از لحاظ ایمنی، کیفیت و اثربخشی)
- ارتقای بهره وری از طریق حذف زمان تلف شده برای جستجوی اشیا
چهار راهنمایی برای سامان دادن یا ایجاد نظم و ترتیب موثر و کارآمد:
- بیشترین کاربرد: نزدیکترین محل مصرف
- تعیین محل مشخص: نصب برچسب
- دسترسی آسان: برداشتن و گذاشتن مجدد
- عدم وجود اقلام در فضای ویژه: برداشتن آنها
شاخصهای مهم سامان دادن یا نظم و ترتیب
کاهش زمان جستجو و دسترسی آسان به اقلام مورد نیاز
معنای کاربردی سامان دادن نظم و ترتیب: معنای کاربردی آن با شاخص‌هایش در محیط صنعتی مفهوم پیدا می‌کند. یعنی ترتیب باید به گونه‌ای باشد که:
- زمان جستجو را کاهش دهد.
- دسترسی آسان به اقلام داشته باشیم.
نظم در چیدمان به شناسایی سریع اقلام (حتی بودن یا نبودن آنها) کمک می‌کند.
نظافت و پاکیزگی اصل (SEISO(S1
تمیز کردن و نظافت کامل محیط کار شامل زمین، دیوار، سقف، ماشین آلات به طوری که غبار و آلودگی در هیچ جای آن نباشد. پاکسازی به معنای دور ریختن زباله و پاک کردن اشیا از آلودگیها و مواد خارجی است. به عبارتی پاکسازی نوعی بازرسی است، پاکسازی صرفاً یک تمیزکاری محل کار و وسایل نمی‌باشد، بلکه امکان بازبینی و بازرسی را فراهم می‌کند. تمیزکاری معمولاً توجهاتی را در زمینه خرابی‌های تجهیزاتی مانند نشتی‌ها، فرسایش‌ها و ترکها را در پی دارد به ویژه اگر با مدیریت دیداری باشد.
موارد زیر برای پاکسازی پیشنهاد می‌گردد:
- تمرینات سریع ۵S
- مسئولیت‌های فردی
- آسان سازی پاکسازی و بازبینی
- مسئولیت تمام افراد برای پاکیزگی
- انجام بازبینی و پاکسازی و رفع مشکلات جزئی
- پاکسازی محل‌هایی که اکثر افراد آنها را رویت نمی‌نمایند.
۴- سلامتی کار و استاندارد سازی(سازماندهی) اصل (SEIKETSU (S4
سازماندهی به معنی استانداردسازی در راستای کنترل بی‌وقت و اصلاح دائمی سه اصل سوا سازی، ساماندهی و سپیدی است که شامل استانداردسازی فرد و محیط کاری وی خواهد شد. حفظ و نگهداری دائمی محیط کار و سازماندهی آن موجب جلوگیری از به هم خوردن نظم و انضباط و نظافت می‌باشد. بدون استانداردسازی برگشت پذیری به عادت گذشته وجود دارد بر این اساس شرایط و اوضاع در محیط کار به نحوی استاندارد و کنترل می‌شوند که همواره به توان کارها را با سرعت دقت انجام داد یکی از ابزارهای مورد استفاده در این استاندارد استفاده از روانشناسی رنگها است به نحوی که محیط صمیمی، تشویق کننده و مناسب ایجاد می‌گردد و آلودگیها نیز سریعاً نشان داده می‌شود.
استاندارد سازی در ۵S عملاً عبارت است از استاندارد کردن سه مورد اول یا سه اصل اول ۵S. به عبارت دیگر کلیه فعالیتهای سه اصل اول: سوا سازی، ساماندهی و سپیدی در قالب استاندارد های مکتوب شده: بین المللی، ملی و یا محلی طی روشها، دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌ها و فرمها به صورت ساده باید تهیه و تدوین گردد. این مستندات به عنوان سندهای مرجع نظام مدیریت آراستگی ۵s برای کاربران کاربرد دارد و می‌توان به صورت سالیانه مورد بازنگری قرار داد.
اهداف سازماندهی و استاندارد سازی
تدوین استانداردهای مرجع و عملیاتی برای تداوم ۵S
مدیریت دیداری (بازرسی با حواس پنجگانه) به منظور آشکار شدن ناهمگونی‌ها و موارد غیر عادی (بینایی، شنوایی، چشایی، بویایی ،لامسه) استانداردسازی بر دو اصل مبتنی است: اصل بازدیدها و اصل انتخاب رنگ. در استاندارد باید تعریف شود چه کسی به چه ابزاری جهت کار کردن نیاز دارد.
چهار مرحله استاندارد کردن(S4)
- ایجاد راهنمای عملکرد (هر کاری که انجام می دهیم مکتوب کنیم)
- ایجاد شرایط استقرار
- قابل رویت ساختن استانداردها
- نگهداری و حفظ وضعیت با مشخص کردن مسئولیتها
۵- سازمان دادن/ سازمان یافتگی فرهنگ‌سازی اصل (SHITSUKE (S5
برای برقراری و حفظ و نگهداری موارد چهار اصل قبلی باید پرسنل دارای مسئولیت، آموزش ببینند. علاوه بر این رعایت انضباط فرآیندی حاصل از تمرین و تکرار است. عادت به انجام کار به نحوه صحیح آموزش افراد به پیروی از عادات خوب کاری و نظارت بر اجرای قوانین محل کار می‌باشد. سازمان دادن یا انضباط به معنای ایجاد عادات صحیح به جای عادات نادرست است. با ایجاد انضباط در سطح سازمان استاندارد کردن و اصولی نمودن رفتارها و عادتها و برگزاری آموزش و ایجاد ارتباط صحیح و مشارکت تمامی افراد ایجاد حس مسئولیت در افراد و هماهنگی و همکاری نزدیک با واحدهای سازمانی پدیدار می‌گردد.
اهداف فرهنگ سازی و نکات کلیدی ایجاد فرهنگ
- مشارکت کامل در ایجاد و عادات صحیح و پیروی از مقررات
- عادت به برقراری ارتباط صحیح و کنترل نتایج آن
- استاندارد کردن کارها
- آموزش و ارتباط صحیح زمینه ساز دستیابی به کیفیت مطلوب
- مشارکت همه کارکنان در کارها
- ایجاد احساس مسئولیت در افراد
- در صورت بروز اشتباه از تصحیح آن اطمینان حاصل نمایید.
در این صورت می‌توان از رفتارها و عادات صحیح را برقرار و انضباط را حکم‌فرما نمود.
منبع: کتاب نقش ۵s در نگهداشت تجهیزات
تالیف و تدوین: مهندس فاطمه کاردان
